JavaScript Nedir, Ne İşe Yarar?

JavaScript, önceden Netscape’te şimdi ise Mozilla’da çalışan Brendan Eich tarafından 1995 yılında üretildi. Aynı yıl içerisinde birçok kere isim değişikliğine gidildi. İlk adı Mocha’ydı, sonradan adı LiveScript olarak değiştirildi ve son olarak ise Sun’dan marka lisansı alınması sonrası günümüzdeki JavaScript marka ismine kavuşmuş oldu.

1996-1997’de standart bir tarifname oluşturmak amacı ile JavaScript, ECMA tarafından ele alındı. Sonradan diğer tarayıcı üreticileri Netscape’te hazırlanan temeli baz aldı, Süre sonunda, çalışma bittiğinde resmi olarak ECMA-262 Ed.1 olarak yayınlandı: ECMAScript, resmi standart ismidir. JavaScript ise bu standartın en çok bilinen uygulamasıdır. ActionScript 3 ise bazı eklerle ECMAScript’in diğer bir bilinen uygulamasıdır. Standartlaşma süreci döngülerle devam etti. 1998’de ECMAScript 2 ve 1999’da ECMAScript 3 yayınlandı. Bunlar JavaScript’in modern “JS2” ya da “original ES4” üzerinde, Waldemar Horwat (o zamanlar Netscape’teydi şimdi ise Google’da) 2000 yılında başladı. Başta Microsoft katıldı ve hatta kendi JScript.net dilindeki bazı önerileri ekletti. (Kaynak: https://www.w3.org/community/webed/wiki/Tr/JavaScript'in_Kısa_Bir_Tarihi)

Herhangi bir programlama dilinde olduğu gibi Javascript'in de ana görevi, belirli bir sonuca götürecek bir dizi eylem oluşturmaktır. Bunlar, ''eğer-o zaman" koşulları, belirli bir eylem dizisi oluşturan döngüler, matematiksel hesaplamalardır. Dünyada web teknolojisi alanında JavaScript ile birlikte düz metin ve resimlerden oluşan internet sayfalarının yerini, kullanıcı etkileşimini hedef alan ve ux/ui tasarımları cevap veren özel site projeleri oluşturulmaya başlanmıştır. Yani web sitesi geliştiricilerinin internet sayfalarını biçimlendirirken HTML ve CSS ile birlikte JavaScript'i kullanabilmesi kusursuz ve kullanıcılar tarafından çok beğenilen projelerin oluşturulmasını sağlamıştır. Örnek olarak birNC'nin özel web tasarım projelerini https://www.birnc.com.tr/web-sitesi-tasarimi/ sayfasını ziyaret ederek inceleyebilirsiniz.

Web sayfalarında belirli hesaplamaları yapmak, web tasarımcı ve yazılımcıların karşısına daima çıkan, bunları da JS ile kolayca çözerek ilerledikleri durumlardandır. Örneğin iki adet metin alanı vardır ve ilk ikisine girilen iki sayının toplamını üçüncü metin alanında görüntülemeniz gerekebiliyor. Matematiksel işlemlerin çok yapıldğı Javascript ile bir hesap makinesi oluşturabilir ve onu bir web sayfasına da yerleştirebilirsiniz. Başka bir örnekte ise bir web sayfasında bir metin dizesini ele alalım. Bu metin alanının boyutunu 2.5 kat artırmanız gerekiyor. Bu aynı zamanda mevcut boyutu 2.5 kat parametresi ile çarparak matematiksel olarak da yapılabilir. Yani web uygulamalarında hesaplama gerektiren birçok görev vardır ve Javascript tüm bunları kolayca yapmanızı sağlamaktadır.

Javascript, tüm gerekli alanların doldurulup doldurulmadığını ve içerdikleri verilerin gerekli formata karşılık gelip gelmediğini kontrol etmenizi sağlar. Site sahibi için en önemli sayfalardan biri olan form bilgileri alanında daha kaliteli web sunumlarını sağlamak için o tablodaki anlam ve sonuç ilişkisi sorununu çözer. Örneğin bir form tablosunun sütununda sadece sayı olması gereken alanları sistem yöneticisinin istediği şekilde işler ve doğrulayarak kullanıcıları hızlandırır. Yani JavaScript, tarayıcıların bir web sitesinden sunucuya veri göndermeden önceki tüm ön kontrollerini yapabilir. Hatta bu işlemleri sayfayı yeniden yüklemeden ve hatta internet bağlantısı olmadan bile yapabilmektedir. Bu durum sunucu üzerindeki web sitesi yükünü oldukça azaltmaktadır. Günümüzde JavaScript siteleri hızlandırması ve kullanıcı deneyimini artırması bakımından da web dünyasında tercih edilen önemli bir programlama dili olarak kabul edilmektedir.

Web sayfalarında kullanıcıların ne yapacağı önceden düşünülerek onları etkileyecek farklı efektlerin oluşturulması Js ile yapılan önemli stratejilerdendir. Arka plan solması, resmin geriye doğru gitmesi, resmin belli bir kesminin öne çıkması, resmin üzerine gelindiğinde öne çıkan arka plan yazıları ve farklı yazı efektleri gibi aksiyonlar için Javascript yaygın olarak tercih edilmektedir. Yani JS ile HTML öğeleri etkileşime geçebilir ve bu sayede web sitesindeki içerikler/stiller yönetilebilmektedir.

✦ Düşecek gibi olan ve daima hareket eden nesneler
✦ Geri sayım saati, klometre, günlük/aylık/yıllık data hesapları
✦ Sayfadaki nesnelerin içinde ve dışında solma efektleri

Örnek efektler: https://tympanus.net/Development/HoverEffectIdeas/index.html

JavaScript ile aslında web uygulamaları geliştirirken yapılamayacak bir şey yoktur. JS teknoloji büyük güç, bilgi, yaratıcılık ve sorumluluk içerrmektedir.

Web Tasarım Şirketi birNC olarak JavaScript'i kullanırken unutmamanız gerekenleri aşağıda aktarmaya çalıştık.

1- JavaScript'e dayalı şeyler akılda tutularak oluşturulmalı ve JavaScript olmadığında sitenizin bazı alanlarının bozulmamasına dikkat etmelisiniz.
2- JavaScript kullanımı, kullanıcının bir hedefe daha hızlı ve verimli bir şekilde ulaşmasına yardımcı olmazsa ve sitenizde çakışmalara sebep oluyorsa büyük olasılıkla yanlış kullanıyorsunuz demektir.
3- JavaScript'i web sitesi ziyaretçilerinin klasikleşmiş hareketlerini tamamen ortadan kaldıracak nitelikte, onların anlayamayacağı devrim niteliğinde işlemler için kullanmak, kullanıcıların geçmişteki web sitesi deneyimlerini ve öğrendiklerini tamemen değiştirmek anlamına geliyor. Bu durum ziyaretçilerin siteden çıkmasına sebyenilikleri ülkemizdeki her yeni jenarasyona aktarmak ve tüm müşterilerimize uyarlamak için mütemadiyen çalışıyoruz. Ancak insanlar fıtratı gereği kontrolün kendisinde olmasını hep ister, bunu sever ve bu duyguyla kendilerini mutlu hissederler. Yani bir web sitesindeki JavaScript uygulaması önceki ziyaretçi alışkanlıklarından tamamen farklı kurgulamak problemler yaratabilir. Kullanıcıların geçmişteki web sitesi kullanım deneyimleriyle bağlantılı JavaScript'in farklı uyarlamalarını yavaş yavaş kılavuzlarla aktarmak doğru bir yol haritası olabilir. Bu konuda nihai olarak bir site ziyaretçisinin içinden, ruhundan, dilinden "aaaa ne kadar güzel bir uygulama artık saçma bir şekilde bu işlemi yaparken zaman kaybetmeyeceğim" demesini sağlamayı başardığınızda JavaScript'i harika bir şekilde kurgulamışsınız diyebiliriz.
4- JavaScript asla bir güvenlik önlemi olmamalıdır. Kullanıcıların verilere erişmesini engellemeniz gerekiyorsa veya hassas verileri işleme olasılığınız varsa JavaScript'e güvenmeyin. Kullanıcılar tarayıcılarında JavaScript'i kapatabilirler.

JavaScript'in kullanımı ilk zamanlardan günümüze sürekli değişti ve gelişti. İlk zamanlarda JavaScript, çoğunlukla formlarla etkileşim kurmak, kullanıcılara geri bildirim vermek ve onların belirli şeyleri ne zaman yaptığını tespit etmekle sınırlıydı. Yani JavaScript'in ilk zamanlarında yapabileceğimiz tek şey bir ifade kullanarak hataları son kullanıcıya anlatmaktı. Bu, çoğunlukla kullanıcının bir hata olduğunda sunucuya bir form göndermesini engelleyen doğrulama komut dosyalarının, basit dönüştürücülerin ve hesaplayıcıların geliştirilmesine yol açtı.

Günümüzde JavaScript ile popüler olarak web sitelerinde son kullanıcıya yönelik, etkileşimli ve daha duyarlı bazı önemli işlemler yapılabilmektedir.

Örneğin:
✦ Bir kayıt formu girdiğinizde kullanıcı adınızın mevcut olup olmadığını kontrol edebilir ve sayfanın zaman kaybetmenizi sağlayacak şekilde yeniden yüklenmesini önleyebilir.
✦ Kullanıcılar için web sitesi içerisinde bir arama (serach) alanı kurgulandığını varsayalım. Kullanıcı ana arama teriminin tamamını yazana kadar sistem kullanıcılara yine önerilen kelimeleri verebilir. Bu arama sorgusu konularındaki birçok JavaScript rol modeli, Google arama motorunun arama sorgusu modelinden örnek olarak kullanılarak dünyaya sunulmuştur.
✦ JavaScript teknolojisi ile sürekli değişen bilgiler örneğin; döviz piyasası, maç sonuçları, altılı yarışları sonuçları, para ya da borsa değerleri vb. gibi kullanıcı etkileşimine gerek kalmadan eş zamanlı olarak kullanıcıya sunulabilmektedir.
✦ Popüler web platformlarına girişlerde kullanıcı deneyimi açısından zaman kaybetme gibi sorunların kaynağı olan aynı bilgilerin tekrar girişi sorununun çözülmesi. Geçmiş kullanıcı giriş bilgileri, şifreler vb. gibi.
✦ JavaScript'i kullanarak herhangi bir web sayfasındaki bir öğenin konumunu ve nesnenin tüm matematiksel unsurlarını bulabilirsiniz. Yani JavaScript bu özelliğiyle web sayfalarındaki düzen sorununu çözmenize yardım olur. Örneğin web sitesinde kategori ve alt kategorili bir menü yapısı olduğunu düşünelim. JavaScript ile alt kategori sayfasına tıklamadan ön arayüz sayfasında alt kategori başlıklarını kullanıcıya sunabilirsiniz. Kullanıcıları düşündürmek ve yönlendirmek işlevini de taşıyan bu işlem JavaScript'in web sayfalarındaki kullanıcı odaklılık etkisini gözler önüne sermektedir.
✦ JavaScript, HTML'nin bize sağladığı web sitesi arayüzlerini modern alnlamda daha da geliştirebilir. Bir web sayfasında metin giriş kutusuna sahip olmak güzel gibi olsa da önceden ayarlanmış değerler listesinden seçim yapmanıza izin veren bir birleşik giriş kutusuna sahip olmak da isteyebilirsiniz.
✦ JavaScript'i bir sayfadaki öğeleri canlandırmak için kullanabilirsiniz. Örneğin bazı bilgileri göstermek, gizlemek, vurgulamak ve kullanıcıların dikkatini çekmek için hareket ettirmek gibi. Bu gibi JavaScript uygulamaları web sitelerinde ziyaretçiler için daha alternatifli ve zengin bir kullanıcı deneyimi yaşamını garantilemektedir.

Sonuç olarak JavaScript, UX/UI web ve benzeri uygulamalar geliştirmekle birlikte onları güzelleştirmek için web geliştiricilerine yardımcı olan harika bir teknolojidir. Öğrenmesi zor değil ve çok yönlüdür. HTML ve CSS gibi diğer web teknolojileriyle iyi çalışmaktadır. Flash gibi eklentilerle de etkileşime girebilmektedir. JavaScript, son derece duyarlı kullanıcı arayüzleri oluşturmamıza, can sıkıcı sayfa yeniden yüklemelerini önlememize ve hatta CSS sorunlarını düzeltmemize de fırsatlar sunar. Tarayıcı eklentilerini ve çevrimiçi sistemleri çevrimdışı kullanılabilir hale getirmek hatta bilgisayarınız çevrimiçi olduğunda otomatik olarak senkronize etmek için bile JavaScript'i kullanabiliyorsunuz.

JavaScript nedir ve ne işe yarar sorularını tüm yönleriyla ziyaretçilerimize aktarmaya çalıştık ancak Javascript'in olanakları ve kapsamı çok daha geniştir. Her şey burada hayal gücü ve yaratıcılıkla da ilgilidir. Sınırları tamamen web tasarımcılarına bağlıdır.

Hepinize başarılı yarınlar dileriz.